NHỮNG TRẬN ĐÁNH TIÊU BIÊU .
“ Về Toán học cũng như về Chiến lược , thiên tài chỉ là sự bền chí lâu dài “.
NAPOLEON
______________________________________________________

Cuộc Nội chiến bùng nổ ngày 12/4/1861 tại Fort Sumter , South Carolina và châm dứt ngày 9/4/1865 tại Court House Appomattox , Virginia với sự đầu hàng của Tương miền Nam Robert E . Lee và toàn bộ Quân đoàn thiện chiến Northern Virginia của ông . Trong 4 năm nhiều chiến dịch được tung ra vơí nhiều trận đánh đẫm máu khắp các tiểu bang miền Nam mà nhiều nhât là ở Virginia và Maryland chia làm 3 giai đoạn . ( 1 )
1)Giai đoạn I : Từ Fort Sumter , South Carolina đến Perryville , Kentucky trong các năm 1861 , 1862 .
2)Giai đoạn II : Từ Fredericksburg , Virginia đến Mediran , Louisiana trong các năm 1862 , 1864.
3)Giai đoạn III : Từ Red River , Louisiana đến Appomattox , Virginia trong các năm 1864 , 1865 .
Để có một khái niệm tổng quát về tiềm năng quân sự hai miền chúng ta thử so sánh tương quan lực lượng của họ có nghĩa xem xét về quân số , vũ khí , nguồn dự trữ bổ sung , tình trạng huấn luyện , tiếp liệu , tiếp vận , tình báo , khả năng của các câp chỉ huy và quan trọng hơn hết là Tinh Thần Chiến Đấu Của Binh Sĩ .
*Tiềm lực quân sư miền Bắc :
Theo ước tinh chính xác của các chuyên viên miền Bắc có khỏan 2,200.000 quân ở vào lứa tuổi 17 cho đến 46 . Chiều cao và sức nặng trung bìng là 5 feet và 140 Pounds . Đây là lứa tuổi lý tưởng về phạm vi thể chất và phần đông chưa có ràng buộc bởi lý do gia cảnh . Đại đa số chưa ở trong quân ngủ ; trứơc chiến tranh họ là những nông dân đã tình nguyện đầu quân qua các lịnh động viên ban hành vào nhiều thời điểm khác nhau . Được trang bị thô sơ không được huấn luyện căn bản quân sự và cũng không biết được vùng đất mà họ và đồng đội sẽ chiến đấu . Điều này rât dẽ hiểu bởi lẻ chiến tranh đến với họ quá đột ngột . Miền Bắc có lợi điểm có nguồn bổ sung dồi dào nên không bị ảnh hưởng khi ngưng trao đổi tù binh chiến tranh . Họ có nhiều Tướng giỏi xuất thân từ West Point và đã trải qua nhiều cuộc chiến nên có kinh nghiệm trận mạc . Lý do chiến đấu tùy theo mỗi người và mỗi hoàn cảnh . Có người
2
muốn nhập ngủ vì mong cho Nô lệ sớm được giải phóng . Kẻ khác nhập ngủ vì làm theo người khác vì không ai mang tiếng hèn nhát ở nhà.
*)Tiềm lực quân sự miền Nam :
Trong những năm chiến tranh và ngay cả khi cuộc chiến kết thúc miền Nam bị tàn phá và hỗn loạn nên các dữ kiện liên quan đến quân sự của miền Nam khó lòng nắm vững . Một số tài liệu thu gom rải rác cho biết các Sĩ quan chỉ huy những đơn vị lớn được cất nhắc lên từ Hạ sĩ quan với một ít kinh nghiệm quân sự theo kiễu sống lâu nên lão làng . Binh sĩ được huấn luyện thô sơ nhiều lúc không được huấn luyện. Thiêu quân trang quân dụng . Hầu hết binh linh lớn lên ở các nông trại mà Tổ tiên của họ là những di dân từ trăm năm trước . Nguồn bổ sung hạn chế đôi lúc họ phải cho người lén lút đến các Border States để tuyển mộ tân binh . Họ chiến đấu không phải vì Nô lệ vì đại đa số chưa bao giờ được làm chủ . Họ chiến đấu vì một lý do đơn giản và thực tế : bảo vệ vợ con , nhà cửa , tài sản , nông trại và xa hơn ti nữa bảo vệ chính quyền miền Nam vừa tách rời Chính phủ Liên bang .
Sau đây là những chiến dịch và trận đánh tiêu biểu :
1)Trận đánh First Bull Run từ 16 đên 21/7/1861 ( 2 ).
Bull Run là một con suối lớn phát xuất từ rặng núi Appalache đổ ra sông Potomac . Những thế kỷ trước nhiều bộ lạc Da Đỏ sinh sống ở vùng này dưới quyền chỉ huy của Tù trưởng Powhatan cha của cô Pocohontas . Trận đánh xảy ra vào những ngày đầu mùa hè ; chiến trường là ngả ba đường hoả xa Manassas , Virginia chỉ cách Washington DC 30 miles đường chim bay về hướng tây nam . Miền Nam gọi trận này là First Manassas . Cuộc chiến bùng nổ mà theo nhận định của nhiều sử gia thì đó chưa phải là một nhu cầu quân sự mà vì những lý do chính trị cũng như những suy nghĩ thông thường khác .
Cả hai miền đều cho rằng mình có lý tưởng sẽ chiếm được phần thắng và đặc biệt dân chúng cà hai miền đều nôn nóng mong chiến tranh sớm bùng nổ !! Miền Nam cho rằng cứ một binh sĩ của họ sẽ đánh bại hai binh sĩ miền Bắc còn miền Bắc sau khi biết được Richmond (cách DC 96 miles ngày nay là Thủ phủ của tiểu bang Virginia) là Thủ đô của miền Nam ( 3 ) thì nóng lòng muốn đánh chiếm ngay . Có thê nói đây là một trận đánh lớn về quân số tham chiến nhưng tiếc thay cả hai đã phạm vào những nguyên tắc sơ đẳng của qui luật chiến tranh . Bất ngờ thay miền Nam đã thắng .

3
Trận này hai bên phối trí lực lượng như sau : Tương miền bắc McDowell chỉ huy 30,000 quân dàn dọc theo sông Potomac trực diện vơi 20,000 quân miền Nam tập trung phía sau một con suối lớn gọi là Bull Run gần ngả ba đường hoả xa Manassas do Tướng Beaureguard chỉ huy . Gần Harper ‘ s Ferry Tướng Robert Patterson chỉ huy 18,000 quân đối diện với 12,000 quân miền Nam do Tướng Joseph E . Johnson chỉ huy . Tại Fort Monroe điểm tận cùng của bán đảo Virginia án ngữ thủy lộ Chesapeake đổ ra Atlantic Ocean , Tướng Butler chỉ huy 10,000 quân tấn công tiền đồn này do một lực lượng kém quân số của Tướng John B . Magruder trấn giữ .
Sau 3 ngày giao tranh miền Nam bất ngờ dành thắng lợi với số tổn thất khỏang 1892 người trong khi đó miền Bắc thiệt hại khỏang 2,968 người.
2)Trận đánh Fort Donelson từ 13 đến 16/2/1862.
Để dành quyền kiểm sóat Kentucky một Border State cũng như phần lãnh thổ phía Tây Tennessee ; Tướng Grant thiết lập kế hoạch đánh chiếm Fort Donelson . Vị tri này cach tiền đồn (outpost) nhỏ Fort Henri 12 miles về hướng Đông . Khi chiếm được vị trí chiến lược này Chính phủ Liên bang sẽ kiểm soát được hai sông Cumberland và Tennessee . Tướng Grant biết rằng chiếm đồn này không phải dễ bởi lẻ đồn được phòng thủ bằng một lực lượng 17,000 quân tương đương với quân số của ông . Muốn thắng lực lượng tấn công phải gấp ba về quân số và được yểm trợ với những vũ khí nặng . Đồn lại được chỉ huy bởi hai vị Tướng mà Grant có phần kính nễ và e dè đó là Thiếu Tướng John B . Floyd và Trung Tương Gideon J . Pillow. Quan niệm điều quân của Tướng Grant là dùng bộ binh bao vây lâu ngày trong lúc đó dùng hải pháo bắn tới tấp vào đồn .
Trưa ngày 14/2 lực lượng Hải quân của Tướng Andrew H . Foot ngược dòng sông đến các vị trí chiếm lĩnh , khi cách đồn 400 m họ bắt đầu xử dụng hải pháo.
Với lợi điểm trên cao , các khẩu pháo của đồn đã phản pháo một cách hiệu quả . Chỉ vài giờ sau 6 tàu chiến bị đánh chìm , số còn lại bị hư và Tướng Foot bị thương .
Sau những thiệt hại nặng Tướng Grant thay đổi chiến thuật bằng cách bao vây dài ngày trong tiết trời mùa Đông băng giá chận đứng mọi nguồn tiêp tế . Có nhiều lý do đến nay vẫn chưa được rõ là hai Tướng Pillow và Floyd cho rằng không thể cầm cự đã quyết định cho binh sĩ di tản chiến thuật vào sáng 15/2, Theo kế hoạch di tản kỵ binh dưới quyền chỉ huy của Tướng Nathan B . Forrest tấn công cạnh sườn phải của Grant để phá vỡ vòng vây mở đường máu về Nashville . Giao tranh đẫm máu nhiều giờ nhưng
4
Không phá vỡ được buộc lực lượng miền Nam phải trở lại đồn phòng thủ một tuyến mỏng hơn và khi màn đêm buông xuống các cấp chỉ huy đã nghĩ làm thế nào để chống cự và đến luc nào sẽ buông súng.
Tướng Floyd phản đối vì ông đã thề sẽ không bao giờ đầu hàng . Tướng Pillow cũng vậy . Nói như thế nhưng thực tế lại khác ; lợi dụng bóng đêm Floyd và Pillow cùng 2,000 binh sĩ chạy thoát về Nashville giao quyền chỉ huy cho Tướng Simon Buchkner. Cuối cùng Buckner xin đầu hàng với vài điều kiện và sau đó đã nhận được phúc đáp :”Không có điều kiện nào khác ngoài đầu hàng vô điều kiện “ ( 5 ).
3)Chiến dịch Seven Days :
Chiến dịch Seven Days diễn ra cách Richmond về phía Đông chừng 3 miles nằm cạnh sông Chickahominy . Chiến dịch này nổi tiếng và được các sử gia gọi là “ Seven Days” bởi lẻ hai đạo quân tham chiến đánh nhau từng vị trí trong 7 ngày liên tục .
a)Ngày 1 , Wednesday 25/6/862 tại Oak Grove hay là King ‘ s Schoolhouse.
b)Ngày 2 , Thursday 26/6/1862 tại Mechanicsville.
c)Ngày 3 , Friday 27/6/1862 tại Gain ‘ s Mill.
d)Ngày 4 , Saturday 28/6/1862 tại Freyser ‘ s Mill.
e)Ngày 5 , Sunday 29/6/1862 tại Savage Station.
f)Ngày 6 , Monday 30/6/1862 tại White Oak Swamp-Glendale .
g)Ngày 7 , Tuesday 1/7/1862 tại Malverne Hill .

Nhằm bẻ gãy âm mưu của miền Bắc tiến chiếm Thủ đô Richmond ; một chiến dịch nhằm đánh lạc hướng địch do Tướng miền Nam Robert E . Lee đưa ra quyết tâm đánh bại quân đội miền Bắc . Chiến dịch khởi sự vào tuần lễ sau cùng của tháng 6 ; giao tranh 7 trận liên tiếp mà phần thắng nghiêng về miền Bắc . Sau trận Seven Pines Tướng McClellan chia lực lượng của ông làm hai hướng điều động 80,000 quân về phía Nam sông Chickahominy . Khỏang 20,000 quân dưới sự chỉ huy của Tướng Fitz J . Porter vẫn bố trí ở phia Bắc sông đợi lực lượng của Tướng Irwin McDowell đến từ Fredericksburg . Khi McClellan chuẩn bị cho việc chiếm Richmond thì Robert E . Lee đã trù liệu một kế hoạch hành động bầng cách di chuyển quân ra khỏi thủ đô nắm quyền chủ động khỏan
5
30,000 quân . Số còn lại khỏang 20,000 dươi quyền chỉ huy của Tướng John Magruder có nhiệm vụ cầm chân McClellan. Trận thư hùng xảy ra ngày 25/6 khi một Sư đoàn tiền phong miền Bắc do Tướng Joseph Hooker chỉ huy đụng với lực lượng miền Nam tại Oak Grove . Sau một ngày giao tranh miền Băc đẩy địch ra khỏi địa bàn nhưng gánh một tổn thất nặng 625 quân .
Ngày 26/6 Lee biệt phái Tướng Hill chỉ huy 5 Trung đoàn Bộ binh và pháo vượt sông Chickahominy tung một cuộc tấn công trực diện vào Porter khi lực lượng này đang phòng thủ sau Beaver Creek Dam cách xa thị trấn nhỏ Mechanicsville . Miền Nam chiến đấu hơn 6 giờ nhưng không kết quả . Đợt tấn công này họ thiệt hại 1,500 quân , miền Bắc mất 360 quân . Nhận lệnh mới, Porter cho triệt thoái qua một vị trí đã chọn lựa sẵn tại Gain ‘ s Mill với quyết tâm giữ vững vị trí này bằng mọi giá .
Sáng hôm sau Hill thay đổi kế hoạch tấn công và đã đụng độ phòng tuyến chinh của miền Bắc tại cao điểm gần Boatswain ‘ s Swamp . Tướng Lonstreet đã kết hợp được với lực lượng của Hill vào giữa trưa nhưng lệnh của Tướng L:ee phải trì hoãn cuộc tấn công đợi cho đến lúc nào lực lượng của Jackson chiếm lĩnh được các vị trí cạnh sườn đối diện .Một lần nữa Jackson thất bại không chiếm được các vị trí như mong muốn làm đảo lộn kế hoạch tác chiến của Lee.
Sau một ngày dài hai bên chạm trán mạnh nhưng không liên tục thình lình lực lượng miền Nam lao một cuộc tấn công mãnh liệt và toàn diện vào tuyên phòng thủ của miền Bắc . Ngày hôm đó hai bên thiệt hại nặng . Miền Bắc tham chiên 34,000 tổn thất hơn 6,8000 . Miền Nam tham chiến 57,000 quân thiệt hại khỏang 8,700.
Do ước tính tình báo sai lầm đánh giá thấp đối phương và bị tân công bất ngờ tinh thần chiến đấu của miền Bắc suy giảm do đó Tướng McClellan ra lịnh mở một cuộc điều động chiến thuật . Trong 3 ngày liên tiếp Tướng Lee cho lực lượng của mình bám sát cuộc điều quân này và đã có nhiều cuộc chạm súng tại Savage Station , White Oak Swamp . Lúc này lực lượng của McClellan đã mất phần chủ động và cứ tiếp tục tháo lui cho đến ngày 30/6 thì bị chận lại tại Malvern Hill để hai bên hứa hẹn một cuộc đụng độ lớn tại bãi chiến trường này .
Củng cố suốt ngày vị trí phòng thủ vơi 250 cổ Đại bác để ngăn cản lực lượng miền Nam tiến sát nhưng giao tranh đẫm máu tại đây vẫn không tránh khỏi . Mặc dầu Tướng Lee đã được báo cáo là không thể chiếm được vị trí này nhưng ông vẫn quyết định tấn công vào sáng 1/7 dưới sự yểm trợ của pháo binh cơ hữu cuối cùng thất bại vơi tổn thất 5,300 quân , McClellan mất 3,200 quân .
6
Trận này kể như miền Bắc đã thắng và cac cấp chỉ huy Sư đoàn khuyên ông nên cố giữ để từ đó mở những cuộc phản công khác ; vị Tướng quá thận trọng này đã không nghe và cho lịnh triệt thoái xa .
Ngày 2/7 McClellan cho đóng quân tại Harrison Landing trên bờ sông James trong khi đó Lee tiếp tục mở những cuộc tấn công khác lấn qua phía Đông và phía Bắc hầu giải tỏa áp lực địch quanh thủ đô Richmond .
4)Trận đánh Second Bull Run từ 26/8 đến 1/9/1862.
Giao tranh lần này xảy ra gần vùng giao tranh năm trước mà sử gọi là Second Bull Run , một lần nữa chiến thắng về miền Nam.
Sau chiến dịch Seven Days vào tháng trước binh sĩ của hai miền thuộc mặt trận phía Đông dành trọn tháng 7 để dưỡng quân , tái bổ sung đồng thời các cấp chỉ huy hoạch định những trận đánh mới . Tướng Lee ra lịnh cho Tướng Thomas Jackson thiết kế một kế hoạch tấn công có tính cách liều lĩnh ít ra cũng buộc lực lượng miền Băc phân tán và rời vùng sông James trở lại phía Bắc sông Rappahannock .
Mặc dầu miền Nam đã bảo vệ được Thủ đô suốt chiến dịch Seven Days nhưng họ chưa phản công được một vùng nào so với tình thế trước . Lực lượng của Tướng McClellan vẫn còn trú đóng tại Harrison Landing và ông đã nại lý do không chịu mở thêm những cuộc tấn công mới trừ khi được lịnh cho tuyển mộ thêm tân binh . Ông vẫn bướng bỉnh không chịu hành động buộc lòng Tổng Thống Lincoln phải tìm người khác thay bằng Tướng Henry W . Halleck từ vùng phía Tây .Tổng Thống cũng bổ nhậm Tướng John Pope chỉ huy quân đoàn tân lập Virginia với nhiệm vụ sơ khởi tấn công richmond càng sớm càng tốt .
Khi nhận được chức vụ và nhiệm vụ mới Pope triển khai lực lượng vào tháng 8 với quân số 75,000 bố trí dọc theo phía Bắc sông Rappahannock trong khi đó 90,000 quân trứơc đây của McClellan còn án binh bất động . Lực lượng của Lee chỉ có 55,000 quân do vậy mục đích của ông là làm thế nào ngăn chận hai lực lượng của địch không cho chúng liên kết với nhau .
Để thực hiện ý định của mình , Lee đã cho Tướng Thomas Jackson chỉ huy 24,000 quân đánh chiếm vùng hậu cần tiếp liệu của Liên bang tại Manassas còn ông và Tướng Longstreet sẽ di chuyển với 30,000 quân vào ngày hôm sau để gặp lực lượng của Jackson . Khi nhận được tin Jackson đã chiếm được Manassas ; Lee cho một toán tiền sá
7
Tìm vị trí để bắt liên lạc nhưng suốt ngày vẩn không tìm được dấu vết bởi lẻ Jackson đã âm thầm thu gọn và điều động binh sĩ đên bải chiến trường First Bull Run . Tướng Pope của miền Bắc thiếu liên lạc và tình báo đã không theo dõi được cuộc điều quân của Tướng Lee và Longstreet trong khi lực lương của hai ông này ngày càng gần Manassas .
Tại Bull Run , Pope và Jackson đánh nhau từ ngày 28 đên 30/8 thì Jackson cho rút lui một thành phầnn có chủ mưu . Khi thấy vậy Pope ngộ nhận nghĩ rằng miền Nam đã thua chạy nên báo cáo về Washington DC cho biết ông đang truy kích ; Pope đâu có ngờ lực lượng của Lee và Longstreet vào ngày 29/8 đã tung vào trận địa 30,000 binh sĩ tinh nhuệ đang còn sung sức , hỏa lực dồi dào . Cuối cùng cán cân đã nghiêng hẳn , lực lượng Liên bang triệt thóai mặc dầu phút chót có sự tăng viện của Quân đoàn Potomac. Miền Nam thắng với giá phải trả 14,500 nhân mạng .
5)Trận đánh Antietam ngày 17/9/1862 .
Vơi đà chiến thắng của Second Bull Run , Tướng Lee mở chiến dịch tấn công liên tục để nắm phần chủ động đặc biệt vùng phía Tây Maryland mà Antietam là bải chiến trường . Chỉ trong vòng 12 giờ cả hai bên thiệt hại khỏang 27,000 nhân mạng cả chết và thương tích ( 6 ).
Khi quyết định mở chiến dịch này Tướng Lee có nhiều lý do : trước hết tạm thời làm giảm áp lực địch tại Virginia , một vùng mà hai năm qua đã xảy ra nhiều cuộc giao tranh sự tàn phá đã quá nhiều và còn nhiều hứa hẹn trong tương lai . Lý do tiếp là thu hút sự ủng hộ qua việc tuyển mộ tân binh tại Maryland , một Border State nàm kế cận Thủ đô có thời gian đã muốn tách rời Liên bang . Lý do sau cùng ông muốn có một chiến thắng lớn để tạo tiếng vang buộc miền Bắc phải thương thuyết. Mục tiêu sơ khởi của chiến dịch kéo dài nhiều ngày là chiếm trung tâm Hỏa xa Harrisburg , Pennsylvania . Để đạt được mục đích Tướng Lee đã trù tính một chiến dịch mang tên “ Special Order # 191 “ ( 7 ). Chiến dịch được phân công cho các Sư đoàn thuộc Quân đoàn Virginia . Quan niệm điều quân của Tứơng Lee như sau : Vào thời gian ông điều quân từ Virginia lên Pennsylvania thì Tướng Thomas Jackson chiến kho đạn , vũ khí , tiếp liệu của Liên bang tại Harper ‘ s Ferry sau đó phối hợp với 3 Sư đoàn của Longstreet cùng tiến về Harrisburg để gặp lực lượng của Lee đã đến nhiều ngày trước . Biết sẽ có những bải chiến trường mới nhưng chưa nắm vững bởi vậy Tướng McCllellan ngần ngại chưa chịu điều động đại đơn vị đến những nơi trọng yếu .
Tình cờ một Hạ sĩ quan miền Bắc khám phá một mẫu tin và mẫu tin này đã
8
làm thay đổi cục diện chiến dịch cũng có thể nói cục diện chiến tranh . Ngày 13/9 viên Hạ sĩ quan tình cờ nhặt được một bản sao Lịnh Hành quân chiến dịch Special Order # 191 cuộn ngoài 3 điếu thuốc Cigars tại một cánh đồng đóng quân trước kia của miền Nam . Ngay lập tức bản sao được gưỉ đên Tướng McClellan . Bắt được con bài tẩy của Tướng Lee nhưng McClellan vẫn dè dặt theo thói quen thường lệ cứ nghĩ tài liệu đó là một cái bẩy sập do đó ông vẫn chưa có một quyết định nào trong vòng 16 giờ .
Về phần Lee khi biết được kế hoạch của mình đã lọt vào tay địch thì ông lo tìm mọi cách thay đổi chông đỡ 3 cạnh sườn dễ bị tấn công và đã phối trí như sau : Một Sư đoàn và ban Tham Mưu của ông tại South Mountain , 2 Sư đoàn của Longstreet ở phía Bắc thị trấn Hargerstown một vài Miles và 3 Sư đoàn của Jackson cách xa 30 miles ở phía Nam đang trên đường tiến về Harper ‘ s Ferry . Vài ngày sau giao tranh lẻ tẻ bùng nổ tại vài điểm như Fox ‘ s Gap , Turner ‘ s Gap và Crampton ‘ s Gap mà thiệt hại phần lớn về miền Nam .
Sáng 15/9 Lee chuẩn bị triệt thóai về Virginia thì nhận được tin Jackson đã làm chủ được Harper ‘ s Ferry chiếm được nhiều chiến lợi phẩm . Thay vì triệt thoái ông đã ra lịnh cho cac Sư đoàn chuyển hướng về thị trấn Sharpsburg . Một lần nữa McClellan do dự và cứ để cho sự việc xảy ra đợi cho đến sáng ngày 17/9 mới bắt đầu tấn công qui mô .
Trận chiến bùng nổ lúc 6:00 AM kéo dài suốt ngày ; 75,000 bắc quân quần thảo với 40,000 Nam quân . Mạn sườn trái của Tướng Lee bố trí trong rừng xung quanh là một cánh đồng rộng chừng 40 mẫu đã chạm súng trước tại nhiều địa danh như Dunker Church , The Cornfield và The West Wood . Lực lượng miền Nam thiệt hại 1/10 do hết đợt tấn công này đến đợt khác của Liên bang được chỉ huy bởi các danh Tướng như Joseph Hooker , Joseph Mansfield và Edwin V . Summer.
Khi miền Nam được tăng cường 2 Sư đoàn thì mủi tấn công này mới được chận đứng . Chỉ 20 phút trôi qua hơn 2,200 binh sĩ miền Bắc gục ngả tại West Wood buộc lòng Tướng Summer phải rút lui . Vào giữa trưa miền Bắc lại tấn công trực diện vào Trung tâm phòng thủ của miền Nam do Tướng Daniel Hill chỉ huy . Hai bên đã đánh cận chiến dọc theo con đường mòn có nhiều đá nhô lên gồ ghề có đoạn bề ngang quá hẹp về sau nổi danh với tên “Bloody Lane”. Sau 3 giờ quần thảo Trung tâm bị chọc thủng ; Tướng Ambrose Burnside xua quân vượt qua rạch Antietam để tấn công vào cánh phải của Lee vào buổi trưa . Đến đây lực lượng miền Nam hầu như bị diệt gọn .
Mặc dù hứng chịu nhiều tổn thât nhưng Lee vẫn chưa rút quân ngay ; McClellan

9
cũng không thừa thế thương phong để tiêu diệt nốt kẻ thù . Giao tranh suốt ngày thiệt hại hai bên đều nặng ; hai câp Chỉ huy đã thõa thuận cho binh sĩ nghỉ tại một bải chiến trường còn bốc mùi thuốc súng , xác chết còn nằm ngỗn ngang và thương binh cả hai bên đang còn rên siết quằn quại .
Chiều ngày 18/9 Lee triệt thoái về Virginia vơi giá phải trả 10,000 vừa chết vừa bị thương nhưng vẫn cho mình thắng cuộc . Miền Bắc cũng loan báo chiến thắng và với chiến thắng này đã hậu thuẩn cho Tổng Thống Lincoln ban hành Tuyên ngôn giải phóng Nô lệ . Cả hai miền đều cho mình thắng chỉ có người dân ngụ tại những vùng giao tranh là thua ( 9 ).
6)Trận đánh Fredericksburg tháng 11 , tháng 12 , 1862 .
Tướng Ambrose Burnside vừa thay thế Tướng McClellan đã có nhiệm vụ mới bởi vì Tổng Thống Lincoln cũng như dư luận miền Băc muốn tấn công miền Nam mà Richmond là mục tiêu chính . Vị Tướng có khả năng này có quan niệm điều quân như sau : Di chuyển lực lưọng cơ hữu khoảng 120,000 quân về Richmond qua ngỏ Fredericksburg . Ngày 19/11 lực lương bắt đầu vượt sông Rappahannock . Vì không đủ cầu nổi (Pontoon Bridge) cho một lực lượng quá đông cuộc tấn công bị trì hoãn 3 tuần . Thời gian này Tướng Lee tạp trung được 75,000 đào giao thông hào ở các cao điểm xung quanh thị trấn sẵn sàng nghinh chiến. Rạng đông ngày 11/12 lực lượng của Burnside xử dụng 6 cầu nổi nhưng cũng gặp nhiều trở ngại vì hỏa lực bắn sẻ nhưng qua ngày hôm sau toàn bộ cũng hoàn tất cuộc vượt sông và chiếm được Fredericksburg .Một lực lượng khác tấn công vị trí vững chắc của Longstreet tạ Marye’ s Heights . Từ các cao điểm hàng trăm họng súng của miền Nam tác xạ xuông khi Liên bang đi ngang qua . Miền Bắc không thể nào phản công vì lực lượng miền Nam được một bức tường đá chạy dài 1 mile che chở .
Đêm 15/12 Burnside ra lịnh triệt thóai qua bên kia sông dưới một cơn bão tố . Trận này miền Bắc thiệt hại 12,500 mà phần lơn khi binh sĩ băng qua những cánh đồng băng giá Marye ‘ s Heights trong khi đó miền Nam thiệt hại 5,000. Quân đoàn Potomac hầu như mất hết khả năng chiến đấu . Với chiến thắng này miền Nam đã lung lạc ý í chiến đấu của miền Bắc trong mùa Giáng Sinh ảm đạm của năm 1862.
7)Trận đánh Chancellorsville từ tháng 4 đến tháng 5/1863.
Là một vùng hẻo lánh xung quanh toàn núi rừng hoang vu cách xa Thủ đô Richmond 50 miles về hướng Bắc . Với quân số bằng nửa đối phương Tướng Lee đã khéo điều
10
động binh sĩ của mình đẩy lui lực lượng của Hooker về phía Bắc . Có thể nói đây là một kỳ công tuyệt tác của Lee . Với chiến thắng này miền Nam thừa thắng xông lên mở ra những mặt trận mới ở phía Đông vào mùa Xuân năm 1863.
Sau khi được đề cử thay thế Tướng Burnside chỉ huy Quân đoàn Potomac ; Hooker là một vị Tứơng có khả năng nhưng bản chất quá tự tin . Cũng vì quá tự tin nên ông đã thất bại trận này mặc dầu quân của ông gấp đội đối phương .
Khi nhận được tin tình báo lực lượng của Lee đang tập trung xung quanh Fredericksburg , Hooker chỉ để lại 40,000 quân để bảo vệ vùng này . Ông xử dụng 75,000 quân còn lại mở một cuộc càn quét qui mô sau đó vượt qua hai sông Rappahannock và Rapidan để tấn công bọc hậu và sườn trai của Lee bởi lẻ hai vị trí này không được phòng thủ vững chắc .
Ngày 27/4 lực lượng của Hooker đã đến được Chancellorsville cách xa Fredericksburg 10 miles về hướng Tây và đóng Đại bản doanh tại đây . Ông nghĩ với kế hoạch hành quân của mình và hơn nữa trội hơn về quân số ông sẽ đánh bại quân đoàn Northern Virginia trong vòng 48 giờ . Kế hoạch của ông được thực thi song ông đã gặp phải một địch thủ khôn ngoan và gan lì hơn ông . Với quân số 60,000 Lê đã áp dụng chiến thuật mà ông từng xử dụng và đã chiến thắng tại Bull Run vào năm 1862. Thay vì tập trung để chống cự ; Lee đã phân tán lực lượng chỉ để lại vùng Fredericksburg 10,000 quân số còn lại cho bôn tẩu (di chuyển nhanh ngày và đêm) về hướng Tây . Trận đụng độ sơ khởi vào ngày 1/5 khi lực lưọng tiên phong của Hooker đang cố gắng xâm nhập vào phòng tuyến miền Nam .
Di chuyển ngày đêm cực nhọc qua một địa thế hiểm trở chỉ toàn rừng núi ; lực lượng của Hooker gặp phải sức chống trả của miền Nam , Tương Thomas “Stone Wall” Jackson do đó Hooker phải cho rút qua miền hoang vu .
Khi kỵ binh của Tướng Lee dưới sự chỉ huy của Jeb Stuart báo cáo phía cạnh sườn của Hooker có thể tấn công được Lee đã quyết định chia đôi quân số. Ra lịnh cho Jackson dẫn 26,000 quân tấn công còn ông và lực lượng còn lại ở Chancellorsville. Mặc dầu trinh sát đã báo động mọi sự điều quân của Jackson nhưng Hooker vẫn tự tin đánh giá thấp lực lượng này cho là chẳng đáng ngại , chẳng nguy hiểm . Binh sĩ của Tướng Oliver O . Howard đang nghỉ dưỡng quân thì lực lượng của Jackson đột kích chớp nhóang vào lúc hừng đông ngày 2/5 buộc lực lượng này phải bỏ vị trí rút lui 2 miles khi được pháo binh Liên bang tác xạ chận đầu lực lượng truy kích của Jackson

11
Trong niềm vui và phấn khởi với những chiến thắng liên tục lúc trở về hậu tuyến Tướng Jackson đã bị thương vì ngộ nhận và từ trần ngày hôm sau , Tướng Stuart được cử lên thay. Ngày 3/5 một cuộc tấn công khác vào phòng tuyến của Hooker đã đẩy lui lực lượng của ông ta trở qua sông Rappahannock và Rapidan .
Cũng vào thời gian này lực lượng của Lee đang bị đe doạ với cuộc tiến quân của Tướng John Sedgwick thì Lee được một lực lượng khác tăng cường . Ngày 4/5 đã đụng độ suốt ngày tại Salem Church cuối cùng Sedgwick phải rút qua sông Rappahannock vào ban đêm . Trận đánh Chancellorsville đã gây tổn thất cho miền Bắc 17,000 và miền Nam 13,000 . Một tháng sau Hooker mất quyền chỉ huy quân đoàn Potomac ; riêng miền Nam tuy chiến thắng nhưng đã mất đi vị Tướng dũng cảm tài năng khó có người thay thế đó là Thomas Jackson với biệt danh “ Stonewall” Jackson .
8)Trận đánh Gettysburg từ 1 đến 3/7/1863.
Trận đánh Gettysburg kéo dài 3 ngày mà phần thắng về miền Bắc đã chấm dứt ý định của Tướng Lee muốn mở những mặt trận vùng phía Băc Virginia ráp gianh với Maryland.
Sau chiến thắng Chancellorsville, Lee không muốn có những trận đánh khác xảy ra ở vùng Virginia nữa bởi lẻ ở đây đã bị thiệt hại quá nhiều , nguồn tiếp tế đã cạn . Lee nghĩ rằng nếu có được một chiến thắng tại Maryland co thể giúp miền Nam tìm được sự hậu thuẩn hay viện trợ từ ngoại quốc . Cuộc phong tỏa hải phận miền Nam đã bóp chết mọi nguồn tiếp tế . Tin tưởng một cách phòng thủ hữu hiệu nhất là mở cuộc tấn công nên Lee cho điều động về hướng Tây bắc 70,000 quân lấy từ Fredericksburg ngày 3/6/1863 . Bốn ngày sau trận đánh tại Brandy Station giữa kỵ binh hai miền xảy ra gần Culpeper , Virginia. Hơn hai tuân Lee vẫn chưa nắm vững được quân số và ý định hành quân của đối phương . Ông không biết rằng họ đã vượt qua sông Potomac và đang di chuyển về hướng Tây bắc . Quân đoàn Potomac bây giờ được chỉ huy bởi Tứơng George Meade . Ngày 1/7 một lực lượng nhỏ dưới quyền chỉ huy của Tướng Henry Heth hy vọng một cách vu vơ rằng có thể tìm thăy kho tiếp liệu, quân trang , quân dụng trong thành phố nên đã điều động quân vào Gettysburg .
Đang đóng quân trên những ngọn đồi phia Tây Nam thành phố , Tướng miền Bắc John Buford phát giác sự hiện diện của địch nên gọi viện binh . Được tăng viện từ Quân đoàn I do Tướng John F . Reynolds chỉ huy , miền Bắc đã sẵn sàng cho trận Gettysburg keó dài 3 ngày thật hãi hùng và hai bên thiệt hại nặng .

12
Sư đoàn của Heth tấn công thẳng vào phòng tuyến của Reynolds tại McPherson Ridge diệt được một trong những đơn vị ưu tú là Trung đoàn Sắt miền Tây chiếm được dãy núi này và đẩy lực lượng miền Bắc lui về Seminary Ridge và Tướng reynolds đã tử thương trong trận này . Trận chiến ngày càng lôi cuốn thêm viện binh của hai miền đổ vào từ những hướng khác . Trong ngày đầu nhờ trội hơn về quân sô miền Nam đã nắm được quyền chủ động đẩy lui lực lượng miền Bắc do Tướng Winfield Scott Hancock chỉ huy ra khỏi Gettysburg lui về Cemeter Ridge một mile .
Về đêm lực lượng hai bên chỉnh đốn lại hàng ngủ tái phôi trí lực lượng . Sáng 2/7 đội hình bố trí quân của miền Bắc theo hình lưỡi câu có lực lượng trừ bị tại Cemetery Ridge. Lực lượng miền Nam chia làm hai tùy theo địa thế để vừa có thể tấn công vừa phối trí được pháo binh yểm trợ.
Vào giữa trưa Tướng miền Bắc Daniel E. Sickless có sáng kiến di chuyển lực lương về phía trước phòng tuyến chính một mile để chiếm lĩnh cánh đồng lúa mì và vườn đào . Tướng Meade nghĩ rằng miền Nam có thể tấn công vị trí Round Tops nên tăng cường thêm hỏa lực cho Sickless . Quả đúng như vậy , chiều hôm đó hai bên đã chạm súng dữ dội tại cánh đồng lúa mì và vườn đào . Ngay sau đó lực lượng của Meade điều động đến kịp thời nên đã cứu vãn được Little Round Top và bảo đãm an toàn cho những vị trí khác ngoại trừ Cemetery Hill và Culp ‘ s Hill đã lọt vào tay miền Nam.
Vào lúc này thì cả hai bên đều kiệt sức , lương thực đạn dược đã cạn nhưng băt đầu vào lúc sáng sớm khi Tướng miền Bắc Henry W . Slocum điều động lực lượng tái chiếm những vị trí gần Culp ‘ s Hill ; một lần nữa Longstreet thuyết phục Lee nên mở cuộc điều động cạnh sườn để cho địch nghĩ rằng đây là mũi tấn công chính nhưng thật ra đây là mũi tấn công đánh lừa . Lee lại phản đối và cho lịnh Longstreet mở cuộc tấn công trực diện vào Culp ‘ s Hill . Cuộc tấn công này gặp sự phản công mãnh liệt của Tướng George E . Pickett với một Sư đoàn còn sung sức . Miền Nam mất khỏang 15,000 quân cho đợt này . Trận đáhh cuôi cùng bắt đầu lúc 1:00 PM với pháo binh hai miền tham chiến . Nhiệm vụ của Pickett là tấn công mạnh vào Cemetery Ridge lúc 3:30 PM. Đoàn quân di chuyển qua cánh đồng trống đã làm mồi cho hỏa lực pháo binh của miền Nam .
Trận Gettysburg thật kinh khủng về xác chết để lại chiến trường . Miền Bắc tham chiên 85,000 quân đã có 23,000 tử trận ; miền Nam tham chiến 75,000 tổn thất 20,000.
Chiều ngày 4/7 khi Richmond nhận được tin lực lượng miền Nam tại Vicksburg đã

13
hàng , Tướng Lee cho lui binh về Virginia. Nếu miền Bắc cho quân truy kích có thể chiến tranh đã kết thúc vào thời điểm đó ; tuy nhiên phần kiệt sức phần e ngại sự cứng đầu ươn ngạnh liều lĩnh của Lee , Tướng Meade đã để cho Quân đoàn Northern Virginia rút lui an toàn và như vậy chiến tranh kéo dài thêm 2 năm nữa đã gây vô số thiệt hại cho hai miền nâng số thường dân chết vì chiến tranh lên tới 50,000 đại đa số ở miền Nam ..
9)Trận đánh Chickamauga từ 19 đến 21/9/1863.
Trận đánh đẫm máu 2 ngày tại Chickamauga quân đội miền Nam đã giải tỏa áp lực đich vùng phía Tây . Tướng William Rosecran Tư lịnh Quân đoàn Cumberland chiếm được Chattanouga , Tennessee là cửa ngỏ chiến lược thọc sâu xuống các Tiểu bang miền Nam. William Rosecran nóng lòng muốn gây thêm áp lực trên quân đoàn Tennessee do Tướng Braxton Bragg chỉ huy khi nghe được một tin thất thiệt không kiểm chứng lập tức cho quân truy kích theo lực lượng của Bragg khi ông gỉả vờ triệt thoái . Thực ra Tướng Bragg đang thu gom quân số để tăng cường thêm quân số vùng phía Bắc Georgia với dự định tái chiếm Chattanooga . Với sự tiếp sức quân của Longstreet lực lượng của Bragg có được 60,000 so vơi Rosecran chỉ có 50,000 . Ngày 13/9 miền Bắc dàn quân theo bờ Tây của rạch Chickamauga không quá lớn chảy ngang qua ranh giới Georgia và Tennessee . Lực lượng tuần tiểu thăm dò của hai bên đã có những cuộc đụng độ lẻ tẻ gần rạch vào ngày 19/9 . Quan niệm đìều quân của Bragg như sau : Tấn công sườn trái của Rosecran xong đẩy toàn lực lượng này vào một thung lủng cụt không có lối thoát về Chattanooga sau đó sẽ hủy diệt toàn bộ. Hai bên quần thảo suốt ngày có lúc phải đánh cận chiến ở một địa thế gần rừng núi và đôi bên thiệt hại nặng . Sau khi cánh quân của Tứơng Leonida Polk gặp trở ngại trong chiến thuật điều quân theo đội hình nấc thang để tấn công lực lượng của Thomas thì Tướng Rosecran không thể chỉ huy một địa bàn quá rộng và e ngại phòng tuyến của mình sẽ có một kẻ hở ông đã điều động một Sư đoàn khác đến trám kẻ hở đó . Quyết định này vô tình tạo một vùng trống khác ở sườn đồi phải do đó lực lượng của Longstreet dẽ dàng xâm nhập vào tận Bộ chỉ huy của Tướng Rosecran buộc Tướng này cùng một số ít quân phải chạy về Chattanooga sau khi bị hủy diệt gần nửa quân số . Không chịu tháo chạy , Tướng George H . Thomas cùng đám tàn quân ở lại cầm cự ; ông kết hợp lại một số binh sĩ tạo thành một tuyến vững chắc tại vùng Snodgrass Hill . Longstreet và Polk tấn công nhiều đợt vẫn không chọc thủng được phòng tuyến . Với thành tích can trường như vậy Tướng Thomas có biệt danh “The Rock of Chickamauga”.

14
Nghĩ rằng không thể phòng thủ lâu ở một tình thế bất lợi như vậy , khi màn đêm buông xuống Thomas cho lịnh triệt thoái . Miền Nam đã thắng một trận vẻ vang với tổn thất 18,500 , miền Bắc 16,000. Trong số tử thi miền Bắc để lại chiến trường người ta tìm thấy tử thi của một cô gái ở tuổi vị thành niên đã cải trang giả trai đầu quân cho miền Bắc . Người em cột chèo của Tổng Thống Lincoln là Tướng Hardi Helin cũng tử trận tại đây . Chiến thắng Chickcamauga đã nâng cao tinh thần binh sĩ và làm nức lòng dân miền Nam sau khi hứng chịu hai tổn thất nặng vào mùa Hè ở Vicksburg và Gettysburg . Niềm hy vọng của miền Bắc là tiến quân về phía Đông Tennessee qua ngỏ Chattanooga đã tiêu tan .
10)Chiến dịch và trận đánh Chattanooga từ tháng 10 đến tháng 11/1863 .
Trận chiến xảy ra ngay ngưỡng cửa vào vùng Đông Nam của miền Nam và cũng là vùng có nhiều nhà máy , nhiều xưởng kỹ nghệ sản xuất phục vụ cho bộ máy chiến tranh . Những trận đụng độ dai dẵng và mãnh liệt trước đây cuối cùng kết thúc đã cho miền Bắc kiểm soát được Tennessee trong đó có hai thủy vận chính là sông Tennessee và Cumberland . Quân đội Liên bang tháng trước đã bị Tướng Bragg đánh bại ở Chickamauga nay rơi vào tình trạng thiếu lương thực , quân dụng và nhất là tinh thần chiến đấu sa sút .
Vào thượng tuần tháng 10 , Tướng Bragg đã phái Joseph Wheeler chỉ huy kỵ binh mở những cuộc đột kích chớp nhóang căt đứt hết hệ thống tiếp tế của miền Bắc . Nhưng khi Tướng Grant được bổ nhậm chỉ huy Quân đoàn tân lập Mississippi là một báo hiệu khởi đầu cho những cuộc phản công dữ dội của miền Bắc làm tiêu tan mọi hy vọng chiến thắng sau cùng của miền Nam .
Tướng Geoge H . Thomas vừa thay Tướng William S . Rosecran chỉ huy Quân đoàn Cumberland nhằm phá vở vòng vây để mở đường tiếp tế. Tướng Grant với sự trợ giúp của Tướng William F . Smith trù tính sắp đặt một kế hoạch hành quân thủy vận táo bạo như sau : Bằng mọi cách và bằng mọi giá phải đẩy lực lượng miền Nam về phía bờ Đông của sông Tennessee sau đó thiết lập một đầu cầu tại Brown ‘ s Ferry . Những tàu tiếp tế của miền Bắc theo đường sông có thể đến Brown ‘ s Ferry rồi băng qua Moccasin Point để mang tiếp tế cho binh sĩ miền Bắc đang thiếu thốn mọi thứ ở Chattanooga .
Biết được ý định của miền Bắc , miền Nam đã mở phòng tuyến chận đánh hoặc quấy phá tại Wauhatchie từ 28 đến 30/10 nhưng chiếc tàu đầu tiên của miền Bắc vẫn đến nơi an toàn vào ngày 1/11 . Trong khi chờ đợi lực lượng đến từ Memphis và Vicksburg

15
Do Tướng William T . Sherman chỉ huy ; Grant đã có một kế hoạch cho giai đoạn tấn công kế tiêp là đẩy toàn bộ lực lượng miền Nam ra khỏi vị trí phòng thủ vững chắc tại Missionary Ridge dọc theo hướng Đông Bắc Chattanooga và Look – out Mountain .
Ngày 23/11 tin tức cho Grant hay lực lượng của Sherman vừa mới đến ; Grant lập tức cho triển khai kế hoạch của ông . Mục tiêu đầu tiên là chiếm Orchad Knob nằm tại trung tâm phòng thủ Missionary Ridge . Trận đánh băt đầu khi Sư đoàn cho binh lính ăn mặc như một cuộc diễn binh ở dứơi chân đồi . Khi lính miền Nam đang phòng thủ trên đồi chạy xuống quan sát lập tức quân miền Bắc rượt theo đánh và chiếm được đồi . Đóng bộ Tư lịnh tại Orchad Hill , Grant ra lịnh cho những Sư đoàn của Sherman đang đóng ở phía Tây Chattanooga vượt sông Tennessee tấn công lực lượng miền Nam tận cùng phía Bắc dãy Missionary Ridge còn lực lượng của Hooker có nhiệm vụ chiếm Look – Out Mountain .
Di chuyển quân lúc 4:00 AM ngày 24/11 dưới trời mưa và sương mù dày đặc ; muốn tấn công mục tiêu mà chẳng biết mục tiêu nằm ở đâu nên các sử gia còn gọi trận này là “Battle above the Clouds” tuy nhiên khi sương mù tan thì Hooker cắm được cờ Liên bang trên đỉnh đồi .
Khi Hooker chiếm được vị tri này thì Sherman thọc mạnh vào cạnh sườn phải của Bragg . Ông này đã phạm một lỗi lầm khi phối trí lực lượng như sau : Chia lực lượng làm hai , bố tri một phần dưới chân đồi có nhiệm vụ khai hoả khi địch cách họ 200 m . Vừa tác xạ vừa rút lên sườn đồi dưới sự yểm trợ hoả lực của phần thứ hai trên đỉnh đồi . Bởi lẻ thiếu liên lạc và binh sĩ nhận lịnh không rõ nên kế hoạch đã thất bại mặc dầu họ đã chiến đấu dũng cảm . Thua trận này tinh thần chiến đấu của miền Nam sa sút nặng . Miền Nam mất hết hệ thống liên lạc , tiếp vận và lý tưởng hầu như cũng mât theo luôn . Đây là một cơ hội tốt và thời cơ tốt để Tướng Sherman thực thi chiến dịch Atlanta vào tháng 5/1864 và kéo dài 4 tháng .
11)Trận đánh Cold Harbor ngày 3/6/1864.
Một tháng chiến dịch ở Virginia mà hai mặt trận lớn là Wilderness và Spottsylvania đưa danh tiếng của Tướng Lee lên cao độ . Cold Harbor sẽ là chiến thắng cuôi cùng của Lee và cũng là một sai lầm chiến thuật của Grant trong suốt cuộc đời binh nghiệp của ông .

`` 16
Sau trận Spopttsylvania cả hai vị chỉ huy điều động quân xem như một công việc thường lệ hàng ngày. Quân đoàn Potomac hướng về Richmond vây bọc Quân đoàn
Northern Virginia . Hai bên đã có những cuộc chạm súng nhỏ có tính cách thăm dò và khiêu khích . Mãi đên tháng 5 hai đối thủ mới đánh nhau thực sự bằng những đại đơn vị tại North Anna River và Totopotomoy Creek rồi sau đó cả hai di chuyển về Cold Harbor . Đây là một địa danh chứ không phải một cảng nằm ngay ngả tư đường gần sông Chickahomony cách Thủ đô Richmond 8 miles . Miền Nam có mặt ở Cold Harbor trước đó là một đơn vị Kỵ binh của Fitzhugh cháu của Tướng Lee vào ngày 31/5 trong lúc đó miền Bắc cũng cố gắng điều động cho nhanh mong chiếm được ngả tư này . Tháng trước cả hai bên đánh nhau nhiều trận lớn nhân lực cạn kiệt nên trận này cả hai bên đưa vào chiến trường đa số là tân binh . Miền Bắc tham chiến 110 ,000 quân , miền Nam 160,000. Grant ra lịnh cho Winfield S . Hancock trước đây lập được nhiều chiến công tại Spottsylvania sẽ tung một cuộc tấn công qui mô dự trù vào ngày 2/6.
Bôn tẩu suốt đêm dưới thời tiết mùa Hè binh sĩ mất sức nên cuộc tấn công phải trì hoãn lại nhiều ngày . Chính sự trì hõan này đã giúp lực lượng của Lee kiện toàn hệ thống phòng thủ chạy dài 7 miles bằng hệ thống giao thông hào xen kẻ với hố cá nhân . Grant quyết tâm tấn công bằng mọi giá hứa hẹn một trận chiến đẫm máu cho nên ông đã ra lịnh cho binh sĩ mỗi người đều ghi lý lịch của mình gài trên áo để khi cuộc chiến chấm dứt dễ dàng nhận diện tử thi . Viêc làm cẩn thận này vô tình làm giảm phần nào tinh thần chiến đấu của đại đa số tân binh miền Bắc .
Sớm ngày 3/6 đợt tấn công đầu tiên diễn ra lúc 4:30 AM với một lực lượng 50,000 lao thẳng như vũ bảo vào phòng tuyến miền Nam . Được giao thông hào che chở binh sĩ miền Nam để cho địch lọt vào vùng tác xạ hữu hiệu mới bắt đầu khai hoả. Chỉ trong vòng mấy chục phút đầu tiên 7,000 binh sĩ miền Bắc đã gục ngã . Tướng miền Nam Evanderlaw sau này ghi lại “It was not War . It was murder”. Không thể chọc thủng sau 30 phút tấn công , Grant ra lịnh bố trí quân , đào giao thông hào để kéo dài cuộc chiến đồng thời thẩm định số thiệt hại . Grant mât 12,000 còn Lee mất 4,000 . Hai bên thỏa thuận hưu chiến để cấp cứu thương binh nhưng trong thời gian chờ đợi nhiều thương binh đã chết . Mặc dầu hai bên đã thỏa thuận hưu chiến nhưng họ vẫn ghìm nhau cho đến chiều 12/6 . Khi màn đêm xuống Grant ra lịnh triệt thoái sau khi hứng tổn thất quá nặng . Sau này Grant đã nói ông lấy làm ân hận về thất bại này và thề không để tái diễn trong tương lai ! ! Cuộc chiến ở Virginia đã bước qua một ngả rẻ mới và quân đội Liên Bang đang chuẩn bị tấn công Petersburg .
12)Chiến dịch Atlanta từ 7/5 đến 2/9/1864 .
17
Trong 4 tháng mùa hè năm 1864 nhờ trội hơn về quân số , tiếp liệu đầy đủ miền
Nam đã chiến đấu hăng nhưng về sau thiếu hụt nhân lực và tiếp liệu nên thất bại từ từ . Để kiểm soát hệ thống tiếp vận rộng lớn miền Bắc mở chiến dịch Atlanta kéo dài 4 tháng và tổn thất 30,000 tương đương với miền Nam.
Bị đẩy ra khỏi địa bàn Tennessee trong chiến dịch Chattanooga , quân miền Nam bây giờ dưới quyền chỉ huy của Tướng Joseph E . Johnston đang tập trung tại Dalton , Georgia . Trực diện với họ là 100,000 miền Bắc do Tướng William T . Sherman chỉ huy . Lúc này Tướng Grant đang điều quân về Richmond và Petersburg . Mục tiêu của Sherman rất cụ thể là cắt đứt toàn bộ hệ thống hoả xaq dẫn tới thủ phủ Atlanta và cô lập để chiếm thành phố này .
Được xem như “Gate City of the South’ , Atlanta là trung tâm liên lạc và sản xuất kỹ nghệ quan trọng vào bặc nhì của miền Nam . Johnston thừa biết rằng lực lượng của mình chưa đủ mạnh để đánh bại Sherman một lần do đó ông cố gắng trì hoãn chưa điều quân đến Atlanta sớm . Ông hy vọng và chờ đợi sau cuộc bầu cử Tổng Thống vào tháng 11 năm này nếu không tạo được một chiến thắng nào hoặc ở Richmond hoặc ở Atlanta thì Lincoln khó lòng tái đắc cử do vậy miền Bắc phải tung chiến dịch này vào những tháng trước bầu cử . Lực lượng của Johnston vẫn còn trú quân dọc theo rặng núi Rocky Faa có nhiều vách đá che chở . Phía dứơi rặng núi là đồng bằng có hệ thống đường bộ và hoả xa chạy đến Chattanooga ; phần thấp của rặng núi tạo thành một bức tường phia Đông của Snake Creek Gap mà tại nơi đây đã xảy ra những cuộc đụng độ sơ khởi giữa lực của McPherson và Johnston . Ngày 14 và 15/5 đã có giao tranh xảy ra tại Reseca và hơn 5 tuần lễ sau giao tranh vẫn còn tiếp diễn tại các địa danh New Hope Church , Mount Zion Church , Pickett ‘ s Mill và Pine Mountain . Ngày 27/6 Johnston đã đẩy lui được những đợt tấn công của Sherman mà chỉ thiệt hại 500 so với miền Bắc 2,000 . Ngày 4/7 lực lượng của Johnston bị đẩy lui 7 miles về phía Nam sông Chattanooga và chính con sông này là chướng ngại vật thiên nhiên đã giúp miền Nam chặn đứng được mức độ tiến quân của Sherman vào Atlanta . Tổng Thống miền Nam Jefferson Davis lo ngại sẽ có nhiều đợt tấn công qui mô nên đã thay thế Johnston bằng John B . Hood và vị này đã nhanh chóng hành động theo ý muốn của Davis . Ông vẫn áp dụng kế hoạch của Johnston trước đây với nhận định rằng chỉ có một cơ hội duy nhất để tấn công Sherman là khi lực lượng này tách làm hai tại Peach Tree Creek vào ngày 20/7 nhưng ông đã thất bại mất 5,000 buộc lòng phải rút lui về Atlanta.

18
Nghĩ rằng Hood đã bỏ ngỏ Atlanta , Tướng Sherman phái McPherson đang ở phía Đông nam phối hợp cùng Sư đoàn của william Hardee tấn công bất ngờ vào Atlanta ngày 22/7 với tổn thất 4,000 trong đó có vị Tướng đáng kính McPherson . Tướng Oliver Howard lên nắm quyền chỉ huy tiếp tục nhiệm vụ là cắt đứt mọi liên lạc của Hood . Không nao núng Hood tung đợt tấn công thứ ba tại Ezra Church vào ngày 28/7 nhằm bảo vệ cho được hệ thống hoả xa trong vùng còn lại 45,000 cho phòng thủ phía sau Atlanta chờ đợi Sherman tấn công tiếp . Thay vì áp dụng chiến thuật bao vây tấn công Sherman đã dùng hỏa lực đại pháo rót vào mục tiêu hơn một tháng cùng lúc phong tỏa mọi đường tiếp tế từ ngoài dẫn vào thị trấn nhưng bằng mọi giá miền Nam quyết tâm bảo vệ những đường này . Ngày 28/8 Sherman tấn công tuyến hỏa xa Montgomery & Atlanta ; không hy vọng bảo vệ được Hood đã cho rút quân qua ngả Jonesborough . Trước áp lực ngày càng gia tăng của miền Bắc cuối cùng miền Nam phải bỏ ngỏ Atlanta vào ngày 2/9 . Ngày hôm sau quân đội Liên bang tiến vào thành phố . Atlanta một thời là trung tâm chế tạo sản xuất lớn nhưng sau các trận đánh vừa qua đã hoang tàn đổ nát . Một phần gây nên do hỏa lực đại pháo suốt một tháng nhưng phần lớn do binh sĩ miền Nam tiêu thổ kháng chiến . Trước khi bỏ ngỏ họ đã lấy hết các đồ tiếp liệu, đập phá đốt cháy các kho hàng , nhà máy , giật sập cao ốc , cầu cống …Sự thiệt hại của Atlanta do miền Nam phá khi rút lui còn tệ hại hơn nếu đô thị này rơi vào miền Bắc . Từ Atlanta Sherman dùng làm bàn đạp cho đạo quân của ông hướng về bờ biển phía Đông .
13)Chiến dịch Shenandoah Valley từ 7/8/1864 đến 2/3/1865.
Để làm tê liệt mọi hoạt động quân sự của địch kế cận Thủ đô Washington DC đồng thời hổ trợ chính trị cho Tổng Thống Lincoln tái ứng cử vào tháng 11/1864 , Tướng Philip Sheridan đã tổ chức Quân đoàn Shenandoah và dùng đại đơn vị này đánh phá dữ dội trong 7 tháng tại thung lũng vừa phí nhiêu vừa thơ mộng chạy dài cả 100 miles của Virginia . Mục tiêu của chiến dịch nhắm vào hệ thông giao thông , các nông trại , nhà máy sản xuất , các vùng hoa màu đồng thời lùng và tiêu diệt địch . Chỉ huy 40,000 gồm bộ binh và kỵ binh Sheridan bắt đầu mở chiến dịch quét sạch thung lũng vào thượng tuần tháng 8/1864 . Thoạt đầu ông cho tiến quân thận trọng không bỏ sót một vùng nào do đó chỉ có những cuộc chạm súng lẻ tẻ trong tháng 8 và đầu tháng 9 . Ngày 2/9 khi nhận được tin Atlanta đã thất thủ thì Sheridan bắt đầu cho triển khai lực lượng tiến quân nhanh hơn . Ngày 19/9 một đơn vị của ông chạm địch tại cánh đồng gần thị trấn Winchester ; hai bên đánh nhau suốt ngày cuối cùng miền Nam phải tháo lui về

19
một vùng an toàn hơn tại Fisher ‘ s Hill . Ba ngày sau Sheridan ra lịnh cho Tướng George Cook chỉ huy 3 Sư đoàn tấn công cánh trái còn ông và lực lượng còn lại tấn công trực diện vào Fisher ‘ s Hill . Dưới áp lực nặng của miền Bắc , Tướng miền Nam Early cho quân lui về Mount Jackson gần rặng Blue Ridge Mountain . Tại Harrisonburg , Sheridan cho chỉnh đốn lại lực lượng trong nhiều tuần lễ xong xua quân vào thung lũng tiến lên Winchester . Suốt lộ trình tiến quân ông ra lịnh đốt hết nông trại và gia súc cùng hoa màu ; phá hủy toàn bộ các cơ sở vật chất như cầu đường , nhà máy với chủ trương biến thung lũng phì nhiêu này thành một vùng đất cháy sém không còn khả năng sản xuất , Thật vậy Sheridan đã thành công và ông khoác lác tuyên bố ::”A Crow would have had to carry its ration if it had flown across this valley”(Một con quạ khi muốn bay qua vùng này nó phải mang theo khẩu phần ăn) . Để đối phó lại Kỵ binh miền Nam chia thành nhiều toán nhỏ theo quấy phá liên tục đến nổi Sheridan phải ra lịnh cho Alfred Torbert hoặc phải tấn công tiêu diệt nếu không sẽ bị kẻ thù tiêu diệt . Ngày 9/10 Torbert đã tiêu diệt gọn số kỵ binh miền Nam theo quấy phá tại Tom ‘ s Brook .
Trung tuần tháng 10 Quân đội Liên bang đóng tại Cedar Creek và Sheridan về Washington DC họp . Lợi dụng lúc Sheridan vắng mặt , Tướng Early bất thần tấn công quân đoàn Shenandoah rạng đông ngày 9/10 khiến đại đơn vị này thua chạy . May mắn thay Sheridan về kịp liền tập trung những lực lượng đang tháo chạy phản công lại gây cho lực lượng của Early nhiều tổn thất .
Ngày 2/3/1865 Sheridan và Early đụng độ mạnh một lần cuối tại Waynesborough và miền Nam đã thua đậm chấm dứt chiến dịch Shenandoah Valley và cuộc đời binh nghiệp của Tướng Early cũng kết thúc .
Thừa thắng xông lên Sheridan cho di chuyển về phía Nam để phối hợp cùng Tướng Grant cho giai đoạn tấn công cuối cùng tại Appomattox Station đưa đến sự đầu hàng của Tướng Robert E . Lee vào ngày 9/4/1865 tại Appomattox Court House , Virginia kết thúc cuộc Nội chiến.
Hậu quả 4 năm chiến tranh đã cướp đi 618,000 quân dân 2 miền nhưng theo một vài chuyên viên thống kê cho biết có thể đến 700,000 . Dầu với con số nào đi nữa thì số thương vong cũng nhiều hơn bắt cứ cuộc chiến nào khac từ thời Cách mạng cho đến chiến tranh Việt Nam.
*) Cuộc Nội chiến được Thế giới biêt đến qua tên gọi quá quen thuộc “Civil War” . Theo Sử gia Burke Davis trong sách “Our Incredible Civil War” thì còn có thể gọi nhiều hơn mà đánh kể là : Mr Lincoln ‘ s War , The second American Revolution , The Brother ‘ s
20
War , The War of the Notth and the South , The war agaisnt Slavery , The Civill War between the Sttates ..
*) Có nhiều trận đánh tại một địa điểm nhưng miền Băc gọi một tên và miền Nam gọi một tên khác lý do gặp phải khó khăn về địa lý . Phần Bắc phần nhiều chủ động luôn luôn di chuyển đến những vùng mới lạ chưa quen thuộc địa thế nên phải xử dụng bản đồ còn vẽ thô sơ chỉ có tên các thành phố lớn. Miền Nam đánh ở đất nhà thường họ chọn bãi chiến trường. Vì lý do đó miền Bắc lấy tên sông , suôi đặt tên cho trận đánh còn miền Nam lây tên thị trân hoặc thành phố . Ví dụ :
Miền Bắc gọi Miền Nam gọi.
Trận đánh Bull – Run Trận đánh Manassas.
Trận đánh Antietam Creek Trận đánh Sharpsburg .
Trãn đánh Stone ‘ s River Trận đánh Murfreesboro.
Trận đánh Fair Oaks Trận đánh Seven Pines.
Trận đánh Elkhorn Tavern Trận đánh Pea Ridge .

*)Quân đội miền Bắc thường đặt tên các Quân đoàn của họ theo tên các con sông : The Army of Potomac , The Army of James , The Army of Cumberland . Miền Nam dùng tên các Tiểu bang : The Army of Northern Virginia , The Army of Tennesee , The Trans –Mississippi .

Nguyễn chánh Dật .
Trich “VỤ ÁN THẾ KỶ”